ภูมิปัญญาไทย หมายถึง ความรู้ ความสามารถ ความชาญฉลาด ทักษะและเทคนิค อันเกิดจากพื้นความรู้ที่ผ่านกระบวนการสืบทอด เลือกสรร ปรับปรุง พัฒนา การสร้างงาน ด้วยประสบการณ์ที่สะสมมาเป็นเวลานานอย่างเหมาะสม สอดคล้องกับยุคสมัย
ภูมิปัญญาท้องถิ่น หมายถึง ความรู้ ความสามารถ ที่เป็นของท้องถิ่นใดท้องถิ่นหนึ่ง หรือสังคมใดสังคมหนึ่ง
ภูมิปัญญาชาวบ้าน หมายถึง ความรู้ของชาวบ้านที่สร้างขึ้นจากประสบการณ์และความเฉลียวฉลาดของแต่ละคน ซึ่งเกิดการเรียนรู้จากคนในครอบครัว ญาติ พี่น้อง และผู้นำของชุมชน ลักษณะความรู้ที่เกิดขึ้นมีความเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต ซึ่งมีความสัมพันธ์กับคน สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และธรรมชาติ สืบทอดกันมาจากบรรพบุรุษสู่ลูกหลาน ระหว่างการสืบทอดมีการปรับปรุงและพัฒนาจนเกิดเป็นความรู้ใหม่ตามสภาพของสังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
ความสำคัญและคุณค่าของภูมิปัญญาไทย
- ภูมิปัญญาไทยแสดงให้เห็นถึงการอนุรักษ์ที่ดีงาม ทั้งจารีตประเพณี วัฒนธรรม และการประดิษฐ์คิดค้นเพื่อใช้ประโยชน์อย่างใดอย่างหนึ่งอย่างมีคุณค่า เช่น การนวดแผนไทย สมุนไพรไทย
- ภูมิปัญญาไทยก่อให้เกิดการคิดริเริ่มสร้างสรรค์คุณค่าทางสังคมใหม่ ทั้งในสิ่งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม เช่น ภูมิปัญญาการบวชป่าไม้
- ภูมิปัญญาไทยก่อให้เกิดการสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ การแปรรูป และการสร้างอาชีพใหม่ เช่น ผลิตภัณฑ์หนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์
- ภูมิปัญญาไทยก่อให้เกิดเอกลักษณ์ของท้องถิ่น เช่น การทำปลาตะเพียนด้วยใบลานที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา การทำขนมหม้อแกงของจังหวัดเพชรบุรี
- ภูมิปัญญาไทยก่อให้เกิดศิลปะของชาติ ซึ่งบรรพบุรุษของเราได้สร้างสรรค์งานศิลปะไว้มาก ทำให้ประเทศไทยมีศิลปะเป็นของตนเอง ที่แสดงออกถึงความเป็นอารยธรรมของชาติ เช่น จิตรกรรมลายไทย ศิลปะการต่อสู้มวยไทย การฟ้อนรำ เครื่องดนตรีไทย
- ภูมิปัญญาไทยได้เสริมสร้างความสงบสุขในการดำรงชีวิต โดยสามารถนำมาปรับปรุงอุปนิสัยที่มีความโดดเด่นของคนไทย เช่น ยิ้มสยาม ความมีน้ำใจ การเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ การรักความสงบ ความขยันและความอดทน
- ภูมิปัญญาไทยสามารถสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจและคุณค่าทางสังคมได้ เนื่องจากได้รับการยอมรับและยกย่องจากชาวต่างชาติว่ามีขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีงาม มีความสอดคล้องกับการรักษาคุณค่าทางธรรมชาติ เช่น ประเพณีลอยกระทง ประเพณีสงกรานต์
- ภูมิปัญญาไทยสามารถสร้างชาติให้เป็นปึกแผ่นมั่นคง เพราะภูมิปัญญาและวัฒนธรรมช่วยสร้างควมสามัคคีในหมู่คณะ
- ภูมิปัญญาไทยสามารถเสริมสร้างให้คนไทยเกิดความภาคภูมิใจ ในศักดิ์ศรีและเกียรติภูมิในความเป็นไทย
- ภูมิปัญญาไทยสามารถนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงและปรับปรุงวิถีชีวิตของคนไทยให้เกิดการดำรงชีวิตได้ตามยุคสมัย
ประเภทของภูมิปัญญาไทย
- ภูมิปัญญาด้านคติธรรม ความคิด ความเชื่อ หลักการที่เป็นพื้นฐานขององค์ความรู้ที่เกิดจากการถ่ายทอดต่อกันมา
- ภูมิปัญญาด้านศิลปวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีที่เป็นแบบแผนการดำเนินชีวิตที่ปฏิบัติสืบทอดกันมา
- ภูมิปัญญาด้านการประกอบอาชีพในท้องถิ่น ที่ยึดหลักการพึ่งพาตนเองและได้รับการพัฒนาให้เหมาะสมกับกาลสมัย
- ภูมิปัญญาด้านแนวความคิด หลักปฏิบัติ และเทคโนโลยีสมัยใหม่ ที่ชาวบ้านนำมาดัดแปลงใช้ในชุมชนอย่างเหมาะสมกับสภาพแวดล้อมและความเป็นอยู่
ที่มา : อาจารย์เสาวลักษณ์ แสงสุรินทร์
ศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ ภูมิปัญญาไทย
